Odejście Grassa dotknęło z taką samą intensywnością, jak słowo Zalew – na moment zabrakło tchu. Odczuwający, rozumiejący, wiedzący Grass jawi się niezmiennie jako ostatni sprawiedliwy. Przestrzegający. Napisana ciekawym językiem, niejednoznaczna powieść Idąc rakiem opowiada o przeplataniu się historii i wyparciu tego nienazwanego, które powraca krwawiącą raną. Konsekwencje niechcianej pamięci są upiorne.

Idąc rakiem to powieść wybitna. Na rynku polskim pojawiła się w 2002 roku – jest to rok odejścia trzeźwo myślącej, w tak wzruszający sposób Marion Gräfin Dönhoff. Odkrywam w tej symbolice potrzebę wznoszenia się ponad utracone, zmitologizowane, pozornie przeżyte i zapomniane.

Zaraz za Prostym życiem Ernsta Wiecherta, Idąc rakiem to ważny i wartościowy prezent literatury niemieckiej dla mieszkańców współczesnej Polski – nie tylko Warmii i Mazur, Pomorza, Śląska. W świecie stwarzanym na nowo nigdy nie zabraknie miejsca na literaturę głęboką, równocześnie utrwalającej światy, które przeminęły. To pozycja dla tych, którzy bez lęku przypatrują się sobie w przeszłości, w stronach rodzinnych, niczym w matrycy. Piszę o tym, ponieważ mieszkam w przygranicznej miejscowości, zapadającej się tak jak wiele współcześnie na terenie dawnych Prus Wschodnich. Mieszkańcy okręgu Heiligenbeil, którzy w roku 1944 wyruszyli przed świętami Bożego Narodzenia do Rzeszy często docierali do celu podróży. Mieszkańcy tego jednego miejsca na ziemi, który dziś jest moim domem, formowali kolumnę po Świętach. Zginęli na jednym ze statków – mógł to być Steuben, Goya, Wilhelm Gustloff.

Chcę zatem wierzyć, że to się kiedyś skończy. Że świat nie jest skazany na wieczne trwanie złego.

Grass nakłada więc na nas budzący nadzieję obowiązek przekory.