Między nieuchronnością a wiecznością - Recenzja książki "Droga do niewolności" T. Snydera - Vanillivi
Publicystyka » Recenzje » Między nieuchronnością a wiecznością - Recenzja książki "Droga do niewolności" T. Snydera
A A A
Od autora: Recenzja powstała na potrzeby portalu Lubimyczytac.
  • Autor książki: Timothy Snyder
  • Tytuł: Droga do niewolności. Rosja - Europa - Ameryka

Timothy Snyder to amerykański historyk znakomicie mówiący po polsku i wykładowca uniwersytetu Yale, który zasłynął kilkoma książkami dotyczącymi historii Europy Środkowo-Wschodniej i nowożytnych nacjonalizmów. W swojej najnowszej pozycji z niepokojem przygląda się współczesnym wydarzeniom i opisuje obecny kryzys demokracji.

Droga do niewolności. Rosja. Europa. Ameryka stanowi pogłębiony esej polityczny, historyczny i filozoficzny, poświęcony stopniowemu odchodzeniu od demokracji liberalnej w Rosji, a także podobnym niebezpiecznym tendencjom w Europie Środkowo-Wschodniej, Europie Zachodniej i USA. Książka przede wszystkim ukazuje, w jaki sposób myślenie w kategoriach nieuchronności i brak refleksji historycznej skutkują autorytarnym myśleniem w kategoriach wieczności.

Mówienie o – w najlepszym razie – naiwności tezy Francisa Fukuyamy „o końcu historii” nie jest niczym nowym. Od kiedy tylko słynny amerykański politolog ogłosił ostateczny triumf liberalnej demokracji, od razu opisywano sygnały świadczące o zgoła przeciwnych tendencjach. Timothy Snyder doskonale ukazuje, w jaki sposób przekonanie o nieuchronności procesów dziejowych prowadzi do oddania pola demagogom, rozumującym w kategoriach wieczności i autokratom, wykorzystującym ten sposób myślenia, by umacniać swoją władzę.

Szczególnie dużo miejsca autor poświęcił na opisanie funkcjonowania władzy i propagandy w Rosji oraz ciągu wydarzeń, które doprowadziły do wybuchu wojny na Ukrainie. Timothy Snyder wychodzi od analizy filozofii Iwana Iljina, zmarłego w 1954 roku rosyjskiego faszysty, którą wykorzystuje Putin, by nadać swoim działaniom (anty)intelektualną podbudowę i uzasadnić uprzywilejowaną pozycję oligarchów. To retoryka skierowana ku prawdziwej lub zmyślonej przeszłości, wymagająca ciągłego podgrzewania emocji, wzmacniania resentymentów, służąca konsolidowaniu społeczeństwa poprzez konflikt.

Snyder opisuje, w jaki sposób w narracji najważniejszych rosyjskich polityków komunistyczne resentymenty w zaskakujący sposób łączą się ze „schizofaszyzmem”, tworząc niebezpieczną ideologię, usprawiedliwiającą działania autorytarnego reżimu. Bardzo nieprzyjemne jest odkrywanie, że niektóre z metod stosowanych przez rosyjską administrację są wykorzystywane obecnie również w Polsce: ideolodzy Kremla opisywali wojnę na Ukrainie jako wojnę ze zdemoralizowaną zachodnią cywilizacją i ekspansją homoseksualizmu – w czasie kampanii wyborczej w Polsce celem nagonki prowadzonej przez środowiska rządowe również stał się ruch LGBT.

Droga do niewolności to w obszernych fragmentach książka historyczna. Autor przytacza kontekst historyczny wojny na Ukrainie i potrafi wytknąć absurdy prowadzonej na użytek propagandy polityki historycznej. Timothy Snyder rzetelnie (choć ograniczając się jedynie do wybranych wątków) analizuje również sytuację w krajach Zachodu: Brexit, finansowanie przez Rosjan inwestycji w nieruchomości Donalda Trumpa czy działalność Marine Le Pen.

Autor bardzo trafnie punktuje przy tym błędy w sposobie myślenia nacjonalistów („narodowców”), wskazując na fakt, że najważniejsze mocarstwa europejskie nie funkcjonowały nigdy w dłuższym okresie czasu jako państwa narodowe. Gdy imperia kolonialne upadły, wspólnoty europejskie zapewniły im „miękkie lądowanie”. Współczesne nauczanie historii w szkołach bardzo często pomija fakt, że „naród” jest koncepcją stosunkowo nową, XVIII- i XIX-wieczną. Warto tu dodać, że początkowo była to koncepcja lewicowa, emancypacyjna.

Dla polskich czytelników szczególnie interesujący może być fragment dotyczący działań Jarosława Kaczyńskiego oraz polityków Prawa i Sprawiedliwości. Timothy Snyder, opisując wpływ katastrofy smoleńskiej czy „afery podsłuchowej” na rzeczywistość polityczną, pokazuje, że doskonale rozumie sytuację w Polsce i potrafi ją uchwycić w całościowym kontekście. Z pewnością można wskazać znacznie więcej czynników, które doprowadziły do tego, że Polska rozpoczęła wkraczanie na swoją własną „drogę ku niewolności” – jak na przykład znaczącą rolę „godnościowej” retoryki w połączeniu z programami socjalnymi – i opisać ten proces bardziej wyczerpująco. Nie można jednak mówić, by autor dopuścił się jakichkolwiek uproszczeń.

Droga do niewolności to, podobnie jak poprzednie pozycje Snydera, dzieło bardzo erudycyjne, bazujące na głębokiej wiedzy historycznej. W książce znajdziemy liczne nawiązania do filozofów i myślicieli, takich jak Hannah Arendt czy Zygmunt Bauman, a także do poezji Czesława Miłosza czy Paula Celana. Przede wszystkim jednak Timothy Snyder uważnie czyta tych, z którymi się nie zgadza. W jednym z rozdziałów bardzo celnie i przewrotnie przytacza cytat z Władimira Putina (Historia dowodzi, że wszystkie dyktatury, wszystkie autorytarne formy rządów przemijają. Nie przemijają tylko ustroje demokratyczne), wykazując, że Rosja nie wypracowała mechanizmów sukcesji.

Choć trudno mi wyobrazić sobie, by tę książkę z entuzjazmem przyjął wyznawca teorii spiskowych dotyczących katastrofy smoleńskiej czy wyborca Trumpa, to z całą pewnością warto ją przeczytać. Pozwala zrozumieć, w jaki sposób kształtuje się autorytaryzm, zawiera również ważne przestrogi na przyszłość.

Poleć artykuł znajomym
Pobierz artykuł
Dodaj artykuł z PP do swojego czytnika RSS
  • Poleć ten artykuł znajomemu
  • E-mail znajomego:
  • E-mail polecającego:
  • Poleć ten artykuł znajomemu
  • Znajomy został poinformowany
Vanillivi · dnia 09.07.2019 16:44 · Czytań: 15456 · Średnia ocena: 0 · Komentarzy: 2
Komentarze
berry dnia 03.04.2020 12:51
Dla mnie bardzo ciekawa pozycja.
Kazjuno dnia 27.09.2020 22:43
Zaciekawiłaś mnie, Aniu, książką T. Snydera "Droga do niewolności. Rosja - Europa - Ameryka". (Zawarłaś jej recenzję w Lubimy Czytać stąd znam twoje imię).
Znasz z grubsza moje zapatrywania polityczne, które wyrażam w wielu komentarzach, a także podtekstach swojej twórczości.
Znacząco różnimy się w postrzeganiu polityki zarówno polskiej jak też światowej.
Cytat:
Choć trud­no mi wy­obra­zić sobie, by tę książ­kę z en­tu­zja­zmem przy­jął wy­znaw­ca teo­rii spi­sko­wych do­ty­czą­cych ka­ta­stro­fy smo­leń­skiej czy wy­bor­ca Trum­pa
.
Piszesz na końcu.

Tu nadepnęłaś na mój odcisk, bo od 10 lat sprawa smoleńska jest moim historycznym konikiem, a może i obsesją. Nie mam pojęcia na ile wgłębiłaś się w związane z nią zagadnienia. Jednak przypuszczam, że bardzo powierzchownie i za wystarczającą uznałaś teorię lansowaną przez środowisko Koalicji Obywatelskiej i sprzyjające jej media z przewagą zagranicznego kapitału.

Jako obserwator sceny politycznej w okresie poprzedzającym tragedię jak i po niej, od razu nabrałem wątpliwości, czy była to zwykła katastrofa komunikacyjna. Za wyrażanie swoich podejrzeń byłem niejednokrotnie atakowany i poniżany przez tych, którzy przyjęli a priori komunikat o niedołęstwie polskich lotników, o ich tchórzostwie przed złowieszczym L. Kaczyńskim, który wywierając presję wymusił na nich samobójcze lądowanie we mgle.
Domyślam się, że nie przekonam Cię relacją o dziesiątkach, a może i setkach godzin wertowania wszystkich dostępnych materiałów związanych z "katastrofą", więc to odpuszczę. (Na marginesie wspomnę, że mam za sobą studiowanie 2 fakultetów na politechnice, co sądzę mogło mi pomóc analizowanie także aspektów technicznych, choć ekspertem lotniczym nie jestem). Jak potrafiłem, wnikliwie starałem się oceniać pracę podkomisji Macierewicza, ośmieszanej i wyszydzanej (szczególnie przez red. Kublik z Wyborczej).
Konkluzją jaka się wyłoniła po 10 latach, jest wstępny raport Podkomisji zawarty w tej oto prezentacji, która moim zdaniem jest w ogromnej mierze prawdziwa.

https://www.youtube.com/watch?v=J0W74f-5FsQ

Więc jednak zamach...

Nie czytałem jeszcze "Drogi do niewolności. Rosja - Europa - Ameryka (aczkolwiek zamierzam), dlatego zmuszony jestem dowierzać twojej jej interpretacji.
Choć fakt przyznania T. Synder'owi przez Gazetę Wyborczą tytułu Człowieka Roku, potwierdza w pełni rzetelność twojej oceny książki.

Widzisz Aniu w obecnym świecie, reprezentatywnym polem ścierania się dwóch przeciwstawnych ideologii wizji przyszłości można przyjąć jest USA, czego ilustracją jest walka w kampanii prezydenckiej między demokratami a republikanami - czyli zwolennikami Biden'a i Trump'a. Nieco podobne podziały mają miejsce w Polsce.

Na pewno nie popieram lansowanej przez LGTB wczesnej edukacji seksualnej dzieci, choć przyznaję, że rząd wygrywa wybory populizmem. Lecz nie widzę żadnej sensownej reprezentacji politycznej mogącej przeciwstawić koncepcję korzystną dla rozwoju Polski.
Także nie dostrzegam totalitarnych zapędów obecnej ekipy rządzącej, a gruntowną reformę sądownictwa uważam za konieczną.
Czy rozwój kraju się powiedzie?
Nie mam pojęcia, szykuje się wielki kryzys ekonomiczny. Świat jest skonfliktowany. Obawiam się wybuchu wojny
Kocham zwierzęta i cieszę się z nowych chroniących je ustaw. Dobrze, że nie ma cenzury, bo zarówno Ty jak i ja możemy się swobodnie wypowiadać.

Tyle z grubsza i po łebkach, bo zagadnień wartych dyskusji jest mnóstwo.

Pozdrawiam, Kaz
Polecane
Ostatnie komentarze
Pokazuj tylko komentarze:
Do tekstów | Do zdjęć
Kazjuno
18/03/2024 19:06
Pliszko, Posłużyłaś się skrótami myślowymi, ale pełnymi… »
Jacek Londyn
18/03/2024 18:15
Trening czyni mistrza. Kolejna okazja, tym razem… »
valeria
18/03/2024 11:41
Piękne, już bielonych rzeczy nie spotykam już:) chyba w… »
mede_a
18/03/2024 10:45
Jak ja kocham te Twoje maluchy! Ajw- poezji pełna - pisz,… »
Kazjuno
17/03/2024 22:58
Ja miałem skojarzenie erotyczne, podobne do Mike 17. Jako… »
Kazjuno
17/03/2024 22:45
Co do Huty masz rację. To poniemiecka huta do końca wojny… »
ajw
17/03/2024 21:52
Zbysiu - piękne miałeś skojarzenia :) »
ajw
17/03/2024 21:50
Tak, to zdecydowanie wiersz na pożegnanie. Na szczęście nie… »
Gabriel G.
17/03/2024 19:52
Nie ukrywam czekam na kontynuację. To się pewnie za trzy -… »
Kazjuno
17/03/2024 16:40
Dzięki Gabrielu za krzepiący mnie komentarz. Piszę,… »
valeria
17/03/2024 15:17
Gotowanie to łatwizna, tylko chęci potrzebne :) »
Gabriel G.
17/03/2024 12:46
Kazjuno Jestem świeżo po lekturze wszystkich trzech części.… »
Jacek Londyn
17/03/2024 10:31
Proszę o chwilę cierpliwości. Zanim odpowiem na komentarze,… »
Kazjuno
17/03/2024 04:17
Czekamy z Optymilianem, ciekawi twojego odniesienia się do… »
Jacek Londyn
16/03/2024 12:26
Drodzy Koledzy po piórze. Dziękuję za komentarze. Jest mi… »
ShoutBox
  • TakaJedna
  • 13/03/2024 23:41
  • To ja dziękuję Darconowi też za dobre słowo
  • Darcon
  • 12/03/2024 19:15
  • Dzisiaj wpadło w prozie kilka nowych tytułów. Wszystkie na górną półkę. Można mieć różne gusta i lubić inne gatunki, ale nie sposób nie docenić ich dobrego poziomu literackiego. Zachęcam do lektury.
  • Zbigniew Szczypek
  • 06/03/2024 00:06
  • OK! Ważne, że zaczęłaś i tej "krwi" nie zmyjesz już z rąk, nie da Ci spać - ja to wiem, jak Lady M.
  • TakaJedna
  • 05/03/2024 23:43
  • Nie poezją ja, a prozaiczną prozą teraz, bo precyzję lubię: nie komentarzem, a wpisem w/na shoutboxie zaczęłam, a jak skończę, to nie potomni, a los lub inna siła zdecyduje/oceni.
  • Zbigniew Szczypek
  • 05/03/2024 23:32
  • Pliszko - nie! Dość milczenia! Dopóki żyjemy! A po nas krzyczeć będą "słowa", na karcie, na murze...
  • Zbigniew Szczypek
  • 05/03/2024 23:28
  • To, jak skończysz pozwól, że ocenią potomni. Zaczęłaś komentarzem... pozwól/daj nam możliwość byśmy i Ciebie komentowali - jedno "słowo", póżniej strofy...
  • TakaJedna
  • 05/03/2024 23:20
  • ech, Zbigniew Szczypek, fajnie wszystko, wróżba jest, choć niedokończona, ale z tego, co pamiętam, to Makbet dobrze nie kończy ;)
  • pliszka
  • 05/03/2024 22:58
  • A reszta jest milczeniem...
Ostatnio widziani
Gości online:36
Najnowszy:pkruszy