Autor: Bernhard Schlink
Tytuł: Lektor
Wydawnictwo: Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA, Warszawa 2009.

„Dlaczego to, co było piękne, blaknie, kiedy wracamy do tego pamięcią, kruszy się i rozpada, bo było okropną prawdą?”

Pochylając się nad „Lektorem” Bernharda Schlinka, czytelnik staje jakby na brzegu rzeki. A ponieważ to opowieść o miłości, zda się, rzeki przejrzystej, bezpiecznej i przyjaznej. Tak, ale w promieniach letniego słońca, bo w nocnym pejzażu, jaki Schlink przed czytelnikiem roztacza, nawet dobrze znany nurt nabiera niepokojącej tajemniczości.

W tym miejscu przestroga: mroczna rzeka wciąga z każdym krokiem silniej. Wreszcie w środku jej łożyska trafia czytelnik na przeczuwaną dotąd jedynie, przerażającą tajemnicę, która kryje w sobie jeszcze jedną, będącą tamtej dopełnieniem. Lecz wtedy już za późno, by się wycofać, dźwiga więc mroczne brzemię aż do przeciwległego brzegu, na który zresztą nie ma ochoty wychodzić. A kiedy już to, z konieczności czyni, stwierdza, że stał się innym człowiekiem. Jak dalece odmienionym, zależy od osobistej wrażliwości i szeregu innych subiektywnych uwarunkowań, jakim czytający podlega.

Z narratorem, będącym alter ego autora, łatwo się utożsamić. Tymczasem on nie ukrywa, że spisuje swą historię, żeby sobie ulżyć. Ciężarem własnych doznań, przemyśleń, wątpliwości – dzieli się z czytelnikiem. Ten zaś, uznając je za swoje, lub sobie bliskie – o co nietrudno – pozostaje sam wobec szeregu pytań, na które – być może – nigdy nie znajdzie odpowiedzi. Tym sposobem, niepostrzeżenie, brzemię dźwigane przez narratora staje się jego własnym.

Czy i w jakim stopniu człowiek kształtuje swą osobowość, wpływa na własny los, a może jest tylko kulą na stole pijanego bilardzisty, któremu na imię przypadek? Czy to, co w danej chwili wydaje się obiektywnie słuszne, pozostaje takim na zawsze w bezlitosnym zwierciadle sumienia? Czy wolno kochać każdego? Czy można kochać złą miłością, rozwijającą się na glebie okrucieństwa jak trujący kwiat, nowotwór, żeby ostatecznie zadręczyć osobę kochaną, a przez to unicestwić siebie? Czy istnieje uniwersalna granica między dobrem a złem, a jeśli tak, to gdzie przebiega i z jaką dokładnością można ją wyznaczyć? Czy można odmówić miłości błagającemu o nią człowiekowi, kimkolwiek jest, nie skazując się na późniejsze błądzenie po minowym polu wspomnień, tułaczkę po cmentarzu zawsze zbyt płytko pogrzebanych uczuć, walkę z oblegającymi serce i umysł strzygami wyrzutów sumienia, które przy lada okazji wdzierają się pograniczem jawy, snu, obłędu? Wreszcie, czy dla człowieka w istocie swej niezmiennie młodego i dziecięco wrażliwego, a odtrącanego ze względu na powierzchowną erozję, śmierć jest unicestwieniem absolutnym, czy raczej rozerwaniem dokuczliwego kokonu, otwarciem bram więzienia na prawdziwy świat?

To tylko niektóre z pytań, jakie stawia sobie i czytelnikowi Bernhard Schlink. Na żadne z nich nie udziela odpowiedzi. Brak w powieści choćby jednej pozytywnej postaci sugeruje przekonanie autora, że nie ma człowieka bez winy. Schlink nikogo jednak nie osądza, nikogo nie potępia, bo – jak stwierdza ustami swej bohaterki – żaden człowiek nie jest zdolny przeniknąć do końca innej ludzkiej istoty, zrozumieć pobudek jej postępowania.
Potrafią to tylko umarli.

„Lektor” jednakże, to nie tylko mądra powieść o filozoficznym podłożu. To pięknie napisana, głęboko wzruszająca historia miłosna, bezwzględnie warta poznania. Historia daleka od banału.
Stąd też jej urok, tak silnie oddziałujący na czytelnika, że niewątpliwie zapragnie zanurzyć się w „mrocznej rzece” Bernharda Schlinka raz jeszcze.