Od au­to­ra: Nie jest to w ogóle proza -jest to nowy ro­dzaj li­te­rac­ki o na­zwie bio­li­te­ra­tu­ra/ z an­giel­skie­go BL/



Co to jest bio­li­te­ra­tu­ra?


Je­stem ule­pio­ny z dziw­nej gliny. Nie zga­dzam się z za­sta­nym świa­tem. Zu­peł­nie nie pa­su­ję do niego.



Po­nie­waż wiem, że nie znaj­dę zro­zu­mie­nia u ludzi, szu­kam go w świe­cie przy­ro­dy. I trwa to już ćwierć wieku.



Przy­ro­da, choć nie za­wsze jej to wy­cho­dzi, stara się mnie zro­zu­mieć. A dla­cze­go jej to cza­sem nie wy­cho­dzi? Bo mimo wszyst­ko je­stem jed­nak czło­wie­kiem.



Dla­te­go mogę pró­bo­wać się z nią po­ro­zu­mieć je­dy­nie NA GRUN­CIE PIĘK­NA. Bo mi­łość do pięk­na nas łączy.



Nie po­tra­fię tego, co przy­ro­da po­tra­fi zda­niem ogółu ludzi naj­le­piej, czyli rzeź­bić, ry­so­wać, ma­lo­wać czy mu­zy­ko­wać. Po­tra­fię jed­nak pisać. W prze­ci­wień­stwie do więk­szo­ści ludzi uwa­żam, że przy­ro­da też to po­tra­fi, mimo iż nie po­sia­da pisma.



Dla li­te­ra­tu­ry bez pisma two­rzo­nej przez samą przy­ro­dę wy­na­la­złem ter­min bio­li­te­ra­tu­ra. Jest to w moim za­my­śle do­kład­na od­wrot­ność li­te­ra­tu­ry kla­sycz­nej. Do­ce­lo­wo moim pra­gnie­niem jest tłu­ma­cze­nie tejże li­te­ra­tu­ry lu­dziom. Ozna­cza to, że rów­nież ten typ li­te­ra­tu­ry nie jest wolny od in­ge­ren­cji czło­wie­ka. Jed­nak in­ge­ren­cja ta musi być MAK­SY­MAL­NIE ZMI­NI­MA­LI­ZO­WA­NA.




Bio­li­te­ra­tu­ra nie uzna­je po­dzia­łów ani na li­ry­kę, epikę czy dra­mat, ani nawet na na­uko­wą li­te­ra­tu­rę pięk­ną. Wszyst­ko w niej jest rów­no­cze­śnie alfą i ome­gą- aż do wy­ja­ło­wie­nia Ziemi. Po­szcze­gól­ne utwo­ry bio­li­te­rac­kie po­sia­da­ją więc całe rze­sze rów­nych sobie bo­ha­te­rów, co oczy­wi­ście nie­ła­two jest nam za­ob­ser­wo­wać ze wzglę­du na dłu­gość- a ra­czej krót­kość- na­sze­go życia.

Je­dy­ną rze­czą, która w jakiś spo­sób łączy bio­li­te­ra­tu­rę i li­te­ra­tu­rę ludz­ką, jest kry­te­rium pięk­na i ory­gi­nal­no­ści. Ale nawet te po­ję­cia są przez czło­wie­ka i przy­ro­dę ro­zu­mia­ne zu­peł­nie od­mien­nie. Rzu­tu­je na to oczy­wi­ście trwa­ją­ce już wiele ty­się­cy lat ode­rwa­nie czło­wie­ka od świa­ta” praw­dzi­wej” przy­ro­dy. Z przy­kro­ścią trze­ba stwier­dzić, że dziś łączą go z nią tylko za­cho­wa­nia sek­su­al­ne i różne czyn­no­ści fi­zjo­lo­gicz­ne! Dla­te­go licz­ne opisy przy­ro­dy znane z na­szej li­te­ra­tu­ry pod­po­rząd­ko­wa­ne są ludz­kiej per­spek­ty­wie.Tym­cza­sem w przy­ro­dzie dany ga­tu­nek ist­nie­je WY­ŁĄCZ­NIE dzię­ki ist­nie­niu ty­się­cy in­nych, jest na nie ska­za­ny i nie jest sa­mo­wy­star­czal­ny. Nie może więc być mowy o tym, by kto­kol­wiek miał w tym świe­cie mniej­sze prawa od in­nych.

Pięk­no przy­ro­dy, któ­rym za­chwy­ca­my się my, jest więc z punk­tu wi­dze­nia przy­ro­dy NOR­MAL­NO­ŚCIĄ i dla­te­go nie może w żad­nym razie być pod­sta­wą bio­li­te­ra­tu­ry. Taką pod­sta­wą może być tylko coś, co dla samej przy­ro­dy wy­da­je się pięk­ne, ory­gi­nal­ne i nie­ty­po­we. Coś, co dla samej przy­ro­dy sta­no­wi wy­ją­tek, na pod­sta­wie któ­re­go bę­dzie ona mogła two­rzyć nowe stan­dar­dy. I do­pie­ro to kie­dyś w przy­szło­ści bę­dzie mu­ze­al­ną kla­sy­ką.

O ile tylko bę­dzie miało war­tość użyt­ko­wą dla przy­szłych or­ga­ni­zmów.

Za­py­la­nie ro­ślin- pięk­na an­ty­po­ezja.

Za­py­la­nie ro­ślin przez owady to we­dług przy­ro­dy uży­tecz­ny kicz- oczy­wi­ście z punk­tu wi­dze­nia JEJ WŁA­SNYCH kry­te­riów sztu­ki. Ale nawet kicz nie może być ro­bio­ny „od nie­chce­nia”. Przy­ro­da wy­ma­ga za­rów­no od kwia­tów jak i owa­dów peł­ne­go pro­fe­sjo­na­li­zmu w wy­ko­ny­wa­nym fachu, gdyż od tego za­le­ży po pro­stu jej ist­nie­nie. Do­pie­ro gdy wszy­scy per­fek­cyj­nie wy­ko­na­ją po­sta­wio­ne przez przy­ro­dę za­da­nia, do­pie­ro wtedy w wol­nym cza­sie co bar­dziej uta­len­to­wa­ne osob­ni­ki mogą sobie po­zwo­lić na upra­wia­nie sztu­ki.

Wtedy do­pie­ro oka­zu­je się, że tylko dzię­ki po­sia­da­niu ta­kiej bazy można stwo­rzyć nawet z punk­tu wi­dze­nia przy­ro­dy coś na­praw­dę ory­gi­nal­ne­go. Naj­czę­ściej jest to dzie­ło przy­pad­ku. Ale gdy na­praw­dę do­brze opa­nu­je się pod­sta­wo­we rze­mio­sło, przy­pad­ki na­mna­ża­ją się same...

To wła­śnie ten pod­sta­wo­wy fakt po­wo­du­je, że w przy­ro­dzie nikt nie jest z góry fa­wo­ry­zo­wa­ny i że od­kryw­cą może być każdy or­ga­nizm.

A oto przy­kład.

Na pro­sie­nicz­ni­ku siada motyl zwany per­łow­cem kró­le­wi­czem. Wy­da­je się, że dzię­ki swoim oka­za­łym roz­mia­rom po­wi­nien być kró­lem łąki. Ale nic bar­dziej myl­ne­go. Pro­sie­nicz­nik stał się dla niego pu­łap­ką bez wyj­ścia, co nie­ste­ty zro­zu­miał do­pie­ro wtedy, gdy skosz­to­wał tro­chę nek­ta­ru. Pro­sie­nicz­nik jest mały, a on wiel­ki. Męczy się więc strasz­li­wie, śli­zga­jąc po kwie­cie. To jest do­kład­nie tak, jak je­dze­nie po­sił­ku na rol­ler­co­aste­rze. Nie chciał­bym być w skó­rze tego, który musi to robić...

A prze­cież do­oko­ła rosną ro­śli­ny bal­dasz­ko­wa­te. Stoły i krze­sła! Jaki więc dia­beł pod­ku­sił go do ta­kiej nie­od­po­wie­dzial­no­ści? Chyba chciał po­pi­sać się swoją wspa­nia­ło­ścią przed in­ny­mi. Jeśli tak, to się po­pi­sał... bez­den­ną głu­po­tą. Bo teraz nie ma od­wro­tu. Trze­ba do dna pić piwo, które się na­wa­rzy­ło. Prze­cież pod­sta­wo­wa za­sa­da mówi, że nie wolno pod żad­nym po­zo­rem kosz­to­wać kilku ro­dza­jów nek­ta­ru naraz. Nawet naj­mniej­sze mu­chów­ki wie­dzą o tym.

Jed­nak w miarę ob­ser­wo­wa­nia oto­cze­nia motyl do­cho­dzi do wnio­sku, że nic na tym świe­cie nie jest bia­ło- czar­ne. Po­zor­nie ide­al­ne bal­dasz­ko­wa­te [ w tym wy­pad­ku ar­cy­dzię­giel li­twor] są... zbyt wy­god­ne. Dla­te­go za­czy­na się na nich robić nie­bez­piecz­ny tłok. A z tego ko­rzy­sta­ją pro­fe­sjo­nal­ni za­bój­cy- pa­ją­ki kwiet­ni­ki na­miast­ki.

To nie jest by­naj­mniej jed­nost­ko­wa hi­sto­ria. To opo­wie­dzia­na na pod­sta­wie prze­żyć jed­nost­ki hi­sto­ria dra­ma­tycz­nych wy­bo­rów- czy dla chwi­li wy­go­dy i kom­for­tu ry­zy­ko­wać za­mia­nę w kwan­ty ener­gii, czy też, zno­sząc wiel­kie trudy i nie­wy­go­dy, prze­dłu­żyć życie o kilka mie­się­cy. Pro­ble­mem jest też to, że motyl nie ma czasu na pod­ję­cie doj­rza­łych de­cy­zji- zbyt krót­kie jest jego życie.

Co in­ne­go ssaki czy ptaki...

Na kwiet­nej łące wszyst­kie prawa są od­wrot­no­ścią praw ludz­kich. Mimo iż pa­nu­je tu nad­po­daż żyw­no­ści, za­wsze ist­nie­je też nad­po­pyt- tym więk­szy, im więk­sza jest nad­po­daż. Owady kłócą się o jak naj­lep­sze miej­sce przy stole. Krzyw­dy jed­nak nie chcą sobie wy­rzą­dzać, bo sza­nu­ją swój wza­jem­ny trud. Dla­te­go zgod­nie z za­sa­dą, że to, co jest li­te­ra­tu­rą dla ludzi, nie jest bio­li­te­ra­tu­rą, kan­dy­da­tów na bio­li­te­rac­kich bo­ha­te­rów na­le­ży upa­try­wać wśród tej nie­licz­nej grupy owa­dów, która jest apa­tycz­na i le­ni­wa lub tylko za­ba­wy cho­dzą jej po pusz­kach gło­wo­wych. Ta­kich an­ty­bo­ha­te­rów na­le­ży szu­kać na przy­kład na kwit­ną­cych ro­śli­nach bez­po­śred­nio w są­siedz­twie wody. Są to chru­ści­ki.

Owady te uwiel­bia­ją cho­wać się głę­bo­ko w tra­wach, co za­ob­ser­wo­wa­łem w re­zer­wa­cie dłu­go­sza kró­lew­skie­go w Pusz­czy Nie­po­ło­mic­kiej, albo trak­to­wać li­ście jak place zabaw, na przy­kład chru­ścik wiel­ki.
Ist­nie­ją też przy­pad­ki owa­dów- sa­bo­ta­ży­stów, które dla za­spo­ko­je­nia wła­snych za­chcia­nek po­tra­fią znisz­czyć kwiat, by do­stać się do nek­ta­ru. Nie widzą one w tym nic złego. I to jest wła­śnie ko­lej­ny temat bio­li­te­ra­tu­ry: spór o za­kres wol­no­ści w przy­ro­dzie.
Osią sporu jest py­ta­nie, czy kwiat może być WŁA­SNO­ŚCIĄ owada?

Od­po­wie­dzią bio­li­te­ra­tu­ry jest: tak, ale... Gdyby rzecz roz­gry­wa­ła się tylko w for­ma­cie kwiat- owad, bio­li­te­ra­tu­ry na ten temat w ogóle by nie było- przy­ro­da ogra­ni­cza wła­sność pry­wat­ną i re­zer­wu­je ją wy­łącz­nie dla zwie­rząt wyż­szych. Ale do dys­ku­sji włą­cza się wiatr. Dzię­ki niemu ist­nie­je pewna grupa ro­ślin- trawy i rde­stow­ce, która za­py­la­nia nie po­trze­bu­je. Więc co stoi na prze­szko­dzie, aby owady tro­chę sobie na nich po­le­niu­cho­wa­ły? A co z pro­ble­mem kwia­tów sa­mot­nych? Prze­cież takie też ist­nie­ją, szcze­gól­nie w środ­ku lasów. Co w tym złego, gdy jakiś kon­kret­ny owad za­opie­ku­je się takim kwia­tem? Tu wiatr może wy­cią­gnąć po­moc­ną dłoń, by wy­swa­tać sa­mot­ne „serca” .

Ale temat ten za­ha­cza już o na­stęp­ny roz­dział.

Mi­łość, śmierć i prze­mi­ja­nie- od­wiecz­ne te­ma­ty bio­li­te­ra­tu­ry.

Skoro wiemy, że bio­li­te­ra­tu­ra ist­nia­ła od za­wsze, że ludz­kie pismo al­fa­be­tycz­ne jest tylko czę­ścią bio­pi­sma, a li­te­ra­tu­ra- czę­ścią bio­li­te­ra­tu­ry, to staje się oczy­wi­ste, że mi­łość, śmierć i prze­mi­ja­nie muszą być dy­żur­ny­mi te­ma­ta­mi bio­li­te­rac­ki­mi.
Ostat­nio zwie­dzi­łem Gor­czań­ski Park Na­ro­do­wy. Jest to park po­wszech­nie uwa­ża­ny za gór­ski. Jed­nak uważ­ny tu­ry­sta po pew­nym cza­sie orien­tu­je się, że coś tu nie gra. Jak to moż­li­we, że Tur­bacz, le­żą­cy na wy­so­ko­ści aż 1314m . n.p. m., nie wy­róż­nia się ni­czym szcze­gól­nym na tle oto­cze­nia, a droga na szczyt jest pła­ska jak stół?

Tak, drogi tu­ry­sto! Je­steś spo­strze­gaw­czy. Gorce to GÓRY BEZ GÓR. Sama przy­ro­da także nie mogła nie za­uwa­żyć ta­kie­go ewe­ne­men­tu. Dla­te­go uczy­ni­ła z Gor­ców po­li­gon do­świad­czal­ny dla bio­li­te­ra­tu­ry, a prz­yn­ajmniej dla trzech te­ma­tów od­wiecz­nych. Spla­ta­ją się tu one ze sobą nie­ro­ze­rwal­nie jak w ja­kimś uni­wer­sal­nym, pan­ta­re­jow­skim tańcu.
Z po­przed­nie­go roz­dzia­łu wiemy już, że przy­ro­da uzna­je opi­sy­wa­nie pro­ce­su za­py­la­nia kwia­tów przez owady jako rzecz nie­god­ną uwagi. Nic dziw­ne­go- w pro­ce­sie tym obo­wią­zu­je swo­isty „ko­deks dro­go­wy”, któ­re­go prze­strze­ga 99,9% jego uczest­ni­ków. Po­zo­sta­li sta­ra­ją się go obejść, a więc choć­by z tego po­wo­du są wy­bit­ny­mi bio­pi­sa­rza­mi, tak jak u ludzi.
Jed­nak Gor­czań­ski Park Na­ro­do­wy jest nawet dla samej przy­ro­dy czymś, co „czyta" ona z przy­jem­no­ścią i za­cie­ka­wie­niem. Pa­nu­je tam taki mrok, taka gę­stwi­na, że ska­zu­je ona kwia­ty na sa­mot­ność. A gdy już w par­tiach szczy­to­wych Gor­ców drze­wa ustę­pu­ją miej­sca halom, kwia­ty, zanim krzyk­ną „ Hur­ra­aa”, sły­szą od­po­wiedź bliź­nicz­ki psiej traw­ki: „ No pas­sa­ran!”.

Wła­śnie dla­te­go, że mi­łość mię­dzy kwia­ta­mi i owa­da­mi jest tu tak utrud­nio­na, obie stro­ny zmu­szo­ne są dzia­łać nie­stan­dar­do­wo nawet jak na przy­rod­ni­cze gusta.

Pierw­szą ro­śli­ną, która daje sy­gnał do ataku, jest ja­strzę­biec po­ma­rań­czo­wy. Ten sym­bol, obok sa­la­man­dry, Gor­czań­skie­go Parku Na­ro­do­we­go, jest w wa­run­kach gór­skich naj­mniej­szą ro­śli­ną z ro­dzi­ny Com­po­si­tae. Naj­mniej­szą i naj­pięk­niej­szą za­ra­zem. Czte­ry bliź­nia­czo po­dob­ne do sie­bie kwia­ty[sier­pik to rów­nież nie­czę­sty typ kwia­to­sta­nu] z uzbro­jo­ny­mi jak na bitwę kie­li­cha­mi stają sobie dum­nie w luce mię­dzy dwoma świer­ka­mi. Taka po­sta­wa mówi wszyst­ko. I cho­ciaż ja nie mia­łem zbyt wiele czasu na ob­ser­wa­cje po­je­dyn­czych oka­zów- wró­ci­łem późno w nocy- to je­stem prze­ko­na­ny, że bój ja­strzęb­ca o „brat­nią duszę” ma wszel­kie szan­se po­wo­dze­nia.

Jaka jest więc we­dług przy­ro­dy pod­sta­wo­wa róż­ni­ca mię­dzy mi­ło­ścią a aktem sek­su­al­nym?

Od­po­wiedź przy­ro­dy jest oczy­wi­sta. Mi­łość i seks to dwa różne po­ję­cia. Seks to OBO­WIĄ­ZEK. Tym wła­śnie można wy­tłu­ma­czyć fakt, że opis za­py­la­nej kwiet­nej łąki zu­peł­nie ją nie in­te­re­su­je. Seks jest po pro­stu RE­GU­ŁĄ, którą przy­ro­da na­pi­sa­ła, by w ogóle ist­nieć...

Na­to­miast pod po­ję­ciem mi­ło­ści przy­ro­da ro­zu­mie WSZYST­KO, CO OD TEJ RE­GU­ŁY OD­BIE­GA. W Gor­czań­skim Parku Na­ro­do­wym tych wy­jąt­ków, i to róż­no­rod­nych, jest bez liku. Po­wszech­nie wia­do­me jest każ­de­mu wy­so­ko­gór­skie­mu tu­ry­ście, że świerk i jodła, de­li­kat­nie mó­wiąc, nie pa­ła­ją do sie­bie sym­pa­tią. W Gor­cach, i nie tylko tam, po­su­wa­ją się nawet do wza­jem­ne­go apar­the­idu. Naj­czę­ściej w lesie jo­dło­wym świer­ki, o ile wy­stę­pu­ją, są przy­tło­czo­ne przez jodły do ziemi, osią­ga­jąc "słu­żeb­ne" wobec jodły roz­mia­ry. Ale to rów­nież w Gor­cach spo­ty­ka się wiele przy­kła­dów mi­ło­ści mię­dzy tymi drze­wa­mi. Do­ty­czy to szcze­gól­nie drzew mło­dych, po­zba­wio­nych jesz­cze kla­so­wo- ra­so­wych uprze­dzeń. Po­tra­fią one ro­snąć tak bli­sko sie­bie, że muszą od­czu­wać ból wła­snych ko­rze­ni na­wza­jem ście­ra­ją­cych się przez lata. Jak jed­nak wi­dać- ich mi­łość wciąż trwa...

Gdy mi­łość nie­ro­ze­rwal­nie wiąże się ze śmier­cią, po­wsta­je spe­cy­ficz­ny, godny bio­li­te­ra­tu­ry typ uczu­cia- MI­ŁOŚĆ EKO­NO­MICZ­NA. W Gor­cach two­rzą ją świer­ki i czy­re­nie świer­ko­we. Zgod­nie z za­sa­dą, że mi­łość jest wszyst­kim oprócz seksu, czy­re­nie za­sie­dla­ją za­mar­łe i czę­sto po­uci­na­ne w po­ło­wie przez wiatr świer­ki. Wła­śnie dla­te­go, że w świer­kach tych nie ma już nic z wy­jąt­kiem sto­ją­cych tro­cin, czy­re­nie przez swoje życie na pu­st­ce chcą prz­yn­ajmniej przy­po­mnieć dzi­siej­szym miesz­kań­com pusz­czy o daw­nej chwa­le za­mar­łych gi­gan­tów- są więc dla nich na­uczy­cie­la­mi bio­hi­sto­rii i kro­ni­ka­rza­mi za­ra­zem.

A że przy oka­zji lubią tro­ci­ny, godzą przy­jem­ne z po­ży­tecz­nym. I na tym wła­śnie po­le­ga EKO­NO­MIA MI­ŁO­ŚCI- wilk syty i owca cała...

Zja­wi­ska at­mos­fe­rycz­ne a bio­li­te­ra­tu­ra.

W li­te­ra­tu­rze ludz­kiej mgła ma zna­cze­nie sym­bo­licz­ne- pi­sząc o mgle poeci mają naj­czę­ściej na myśli pod­tekst sek­su­al­ny lub w naj­bar­dziej „ła­god­nej” wer­sji- sze­ro­ko ro­zu­mia­ne sto­sun­ki dam­sko- mę­skie. Nie ina­czej jest w przy­pad­ku słoń­ca, desz­czu czy tęczy. Z kolei pi­sząc o wie­trze mają na myśli „wiatr zmian" , czyli kon­tekst hi­sto­rycz­ny.

Tym­cza­sem zja­wi­ska te po­zba­wio­ne są ja­kiej­kol­wiek war­to­ści bio­li­te­rac­kiej. Mgła to po pro­stu prze­wa­la­ją­ce się tu­ma­ny gazu, opady to coś mo­kre­go, a tę­cza- zja­wi­sko optycz­ne. Ale dla sa­me­go ist­nie­nia bio­li­te­ra­tu­ry zja­wi­ska te są po pro­stu nie­odzow­ne! Są one MA­TE­RIA­ŁA­MI PI­ŚMIEN­NY­MI- nie tylko dla bio­li­te­ra­tu­ry, ale także dla zro­bie­nia przez przy­ro­dę zwy­kłych, nie­bio­li­te­rac­kich no­ta­tek.

Nas jed­nak kon­se­kwent­nie in­te­re­su­je bio­li­te­ra­tu­ra.

Paź­dzier­ni­ko­wy po­ra­nek 19.. roku był wy­jąt­ko­wo cie­pły. Tem­pe­ra­tu­ra nie spa­dła po­ni­żej 10 stop­ni Cel­sju­sza. Jed­nak było tak mgli­sto, że słoń­ce przez dłuż­szy czas było zre­du­ko­wa­ne do po­sta­ci „sło­necz­nej pla­ne­ty”. Po­nie­waż takie zja­wi­ska ob­ser­wu­je­my w paź­dzier­ni­ku dość czę­sto, nie wy­szło to poza nie­bio­li­te­rac­ką no­tat­kę. Ale zna­la­zły się dwa or­ga­ni­zmy, które tego dnia były sil­nie bio­li­te­rac­ko uspo­so­bio­ne- snu­wik i lej­ko­wiec la­bi­ryn­to­wy. Po­sta­no­wi­ły one za­mie­nić bio­urzęd­ni­cze no­tat­ki na za­gad­ki bio­li­te­rac­kie.

Lej­kow­co­wi la­bi­ryn­to­we­mu nie po­wio­dło się. Nie mogło mu się po­wieść. Jego am­bi­cje nie były do­sto­so­wa­ne do jego ta­len­tu. Dał więc sobie spo­kój z two­rze­niem sztu­ki i skon­cen­tro­wał się wy­łącz­nie na two­rze­niu swo­ich ohyd­nych lejów na ży­wo­pło­tach. Tu oka­zał się być praw­dzi­wym pro­fe­sjo­na­li­stą- po kilku dniach leje wy­peł­ni­ły się pu­sty­mi pan­ce­rzy­ka­mi po owa­dach.

Zu­peł­nie ina­czej uło­ży­ły się losy snu­wi­ka. Ten pająk ma po pro­stu ta­lent. Do tego stop­nia, że mgła zo­sta­ła przez niego „obe­gra­na” i cał­ko­wi­cie ze­spo­li­ła się z jego sie­cią. A po­nie­waż pająk jest ma­leń­ki, nigdy nie byłem i nadal nie je­stem w sta­nie od­róż­nić go od kłęb­ków waty na krze­wach po­cho­dze­nia czy­sto „mgiel­ne­go”.



Ale ta­lent kosz­tu­je i wy­ma­ga cier­pie­nia! Mgła po­wo­du­je, że zwie­rzę to, choć jest zmien­no­ciepl­ne, mar­z­nie . Co gor­sza, nie jest w sta­nie pod­nieść swej tem­pe­ra­tu­ry do­pó­ty, do­pó­ki nie obej­rzy słoń­ca.

No to po co, u licha, tak na­ra­ża wła­sne życie ?

Od­po­wiedź jest w grun­cie rze­czy bar­dzo pro­sta. Drob­ne mu­chów­ki, na które on po­lu­je, nie są zbyt roz­gar­nię­te i nie mają in­stynk­tu sa­mo­za­cho­waw­cze­go. Toteż gdy po­ja­wia się słoń­ce, sia­da­ją byle gdzie, by się ogrzać. Oczy­wi­ście swoją głu­po­tę rów­no­wa­żą roz­rod­czo­ścią. Snu­wik jest do­sko­na­le przy­go­to­wa­ny na taki sce­na­riusz. A więc- cier­pie­nie w przy­ro­dzie także ma sens eko­no­micz­ny...

Rok 2015, któ­re­go koń­ców­kę mamy teraz, za­pi­sze się w an­na­łach jako rok bio­li­te­ra­tu­ro­twór­czy. Brak nor­mal­nych dla na­sze­go kli­ma­tu pór roku spo­wo­do­wał ogrom­ne ano­ma­lie w roz­wo­ju runa le­śne­go. Sa­ha­ryj­ski sier­pień za­owo­co­wał czte­ro­dnio­wym, lecz wiel­kim wy­sy­pem pod­grzyb­ków w no­wo­są­dec­kich la­sach. To było z ich stro­ny wiel­kie po­że­gna­nie z ludź­mi- po­mi­mo desz­czo­we­go paź­dzier­ni­ka nigdy już nie od­ży­ły po­now­nie...

Ale naj­więk­szą sen­sa­cję spra­wi­ły bo­ro­wi­ki, mimo iż nawet w nor­mal­nych cza­sach są one jed­ny­mi z współ­twór­ców bio­li­te­ra­tu­ry scien­ce – fic­tion. Zda­rza się bo­wiem, że rosną jeden na dru­gim- wtedy ten wyż­szy staje się pęp­kiem dru­gie­go lub przy­po­mi­na fil­mo­we­go Quato. Tym razem, od­mien­nie niż w nor­mal­nych po­go­do­wo lub nawet umiar­ko­wa­nie su­chych la­tach, rosły z po­mi­nię­ciem etapu „dzie­cię­ce­go”. Wła­śnie dla­te­go mo­głem w pięć­dzie­sią­tym pierw­szym do­pie­ro roku życia do­łą­czyć do dość eli­tar­ne­go „klubu ki­lo­wi­czów " , czyli grzy­bia­rzy, któ­rym udało się zna­leźć bo­ro­wi­ka o wadze od 1 kg wzwyż.

Ge­ne­ral­nie jed­nak las po­niósł pre­sti­żo­wą klę­skę w walce z suszą. I kto wie, czy w przy­szłym roku w ogóle by­ło­by co zbie­rać, gdyby nie tak po­gar­dza­ne przez wszyst­kich pseu­do­este­tów trawy. Od tego roku będę więc po­wta­rzał wszyst­kim ty­sią­ce razy zda­nie, które stało się już bio­li­te­rac­ką kla­sy­ką: KIEDY TRWO­GA, ZWRÓĆ SIĘ O POMOC DO TRAW. To dzię­ki ich mat­czy­ne­mu płasz­czo­wi młode drzew­ka nie po­usy­cha­ły i, co ważne, ich na­sio­na za­cho­wa­ły zdol­ność eks­pan­syw­ną. To wła­śnie trawy ura­to­wa­ły honor no­wo­są­dec­kich lasów i prze­nio­sły za­gro­żo­ne wy­su­sze­niem grzyb­nie pod wyżej prze­ze mnie wspo­mnia­ny mat­czy­ny płaszcz.

Trze­ba też wspo­mnieć o tym, że w chwi­li próby, czyli w apo­geum suszy, zde­zer­te­ro­wa­ły je­ży­ny- dotąd naj­więk­sze opie­kun­ki grzy­bów. Nie wiem, jak ja za­cho­wał­bym się po ta­kiej zdra­dzie...

Ale ja- to ja, a przy­ro­da- to przy­ro­da, więc zo­ba­czy­my, co bę­dzie w przy­szłym roku.

Re­asu­mu­jąc sądzę, że przy­ro­dzie przy­da­je się bio­li­te­rac­ki ka­thar­sis. Bo, pa­ra­fra­zu­jąc słowa Szym­bor­skiej, przy­ro­da tyle wie o sobie, ilu jej człon­ków w naj­mniej ocze­ki­wa­nym mo­men­cie przej­dzie [lub nie] próbę ognio­wą.

Ska­ły- jeden z fi­la­rów bio­li­te­ra­tu­ry.

Skała to sło­wo- klucz w po­ezji. Ozna­cza ona kogoś męż­ne­go, nie­złom­ne­go, ale też - jak prze­ko­na­łem się pod­czas kilku lat ak­tyw­ne­go człon­ko­stwa w kra­kow­skim Te­atrze Pro­mo­cji Po­ezji- osob­ni­ka nie­sta­łe­go emo­cjo­nal­nie, zdol­ne­go do po­peł­nie­nia sa­mo­bój­stwa. Dla­te­go słowo „skała” za­wsze odtąd bę­dzie mi się ko­ja­rzy­ło z ja­kimś ludz­kim dra­ma­tem.

Na­to­miast skały w przy­ro­dzie to NE­KRO­OSO­BO­WO­ŚCI. Ter­min ten ozna­cza, że choć nie są bio­li­te­ra­tu­rą samą w sobie, po­sia­da­ją zdol­no­ści przy­wód­cze. Tylko przy­ro­da wie, do czego i w jakim ter­mi­nie na­le­ży je wy­ko­rzy­stać. Ozna­cza to, że skały two­rzy­ły, two­rzą lub będą two­rzyć bio­li­te­ra­tu­rę- nigdy jed­nak rów­no­cze­śnie, bo to za­bi­ło­by bio­li­te­ra­tu­rę. Lu­dzie pod­świa­do­mie też to wie­dzą, toteż ob­sza­ry o szcze­gól­nej kon­cen­tra­cji skał są par­ka­mi na­ro­do­wy­mi bądź re­zer­wa­ta­mi przy­ro­dy na każdy moż­li­wy bio­czas.

Z mojej pracy za­ty­tu­ło­wa­nej „ Dzika Jura Kra­kow­ska" wy­ni­ka, że skały wa­pien­ne po­sia­da­ją NE­KRO­ŚWIA­DO­MOŚĆ. Jest to oczy­wi­ste- w da­le­kiej prze­szło­ści były one zwie­rzę­ta­mi.

W Do­li­nie Ra­cław­ki pod Kra­ko­wem, zwa­nej prze­ze mnie „ Re­zer­wa­tem Wil­czych Dołów”, skały upra­wia­ją NE­KRO­MI­ŁOŚĆ. Nie ne­kro­seks- o róż­ni­cy mię­dzy mi­ło­ścią a sek­sem pi­sa­łem już w tym utwo­rze. U wy­lo­tu Do­li­ny kilka z nich, wy­ra­sta­jąc wprost z dna Ra­cław­ki, two­rzy na­tu­ral­ne or­ga­ny. Nie­sły­szal­ny chór nie­roz­łącz­nych ne­kro­przy­ja­ció­łek przy­cią­ga przy­rod­ni­cze klej­no­ty, takie jak chrząsz­cza zwa­ne­go szy­ko­niem me­ta­licz­nym czy naj­więk­sze­go pol­skie­go mo­ty­la- per­łow­ca kró­le­wi­cza. Z mi­ło­ści wy­pły­wa prze­sła­nie po­ko­ju, toteż nawet wiatr za­trzy­mu­je się tutaj na chwi­lę za­du­my, a jeśli chciał­by wo­jo­wać, ne­kro­przy­ja­ciól­ki od razu sta­wia­ją mu szla­ban z wła­snych „ciał”. Wiatr wpada wtedy w pu­łap­kę. Musi się potem prze­czoł­gi­wać jak wąż mię­dzy szcze­li­na­mi skał.

Jed­nak mi­ło­śni­cy do­li­nek pod­kra­kow­skich wie­dzą do­sko­na­le, że jest ich aż 9[ z OPN -em i do­lin­ka­mi le­żą­cy­mi na po­łu­dnie od głów­ne­go pasa aż 12] i są rów­nie pięk­ne . Dla­cze­go więc tylko ta jedna speł­nia wszyst­kie bio­li­te­rac­kie kry­te­ria?

O bio­li­te­rac­ko­ści Do­li­ny Ra­cław­ki prze­są­dza jej nie­kon­wen­cjo­nal­ne, nawet jak na Jurę, po­ło­że­nie. Tylko w tej jed­nej do­lin­ce skały roz­miesz­czo­ne są nie­sy­me­trycz­nie i nie­re­gu­lar­nie. Tylko tu pięk­no skał nie wy­ni­ka je­dy­nie z faktu, że wci­na­ją się one w rzekę. Bo w rze­czy­wi­sto­ści są to dwie do­lin­ki- jedna jest ka­nio­nem, a druga nie . Jed­nak za­rów­no jedna, „Ra­cław­ko­wa”, jak i le­żą­ca tuż obok „ Bez­ra­cław­ko­wa”, szczy­cą się rów­nie im­po­nu­ją­cy­mi ska­ła­mi. Łączy je... za­mi­ło­wa­nie do hor­ro­rów- wy­glą­da­ją ta­jem­ni­czo i groź­nie.

Je­stem zde­kla­ro­wa­nym mi­ło­śni­kiem skał wa­pien­nych, bo są one naj­bar­dziej „wy­ga­da­ne" ze wszyst­kich skał- a ja nie po­tra­fię długo mil­czeć. Lubię grzać się w bla­sku ich bio­le­gend, które w tym wy­pad­ku za­wsze za­wie­ra­ją ziar­no praw­dy ze wzglę­du na ich nie­moż­li­wą do ogar­nię­cia przez ludzi bio­hi­sto­rię. Toteż od za­wsze ma­rzy­łem rów­nież o zwie­dze­niu Pie­nin. A gdy się to już stało, mo­głem do­ko­nać ana­li­zy po­rów­naw­czej Jury i Pie­nin.

W świe­tle tego co oma­wia­łem wcze­śniej, ba­na­łem jest stwier­dze­nie, że gdyby Pie­ni­ny były po­dob­ne do Jury, bio­li­te­ra­tu­ra obu tych pasm gór­skich prze­sta­ła­by ist­nieć. Je­dy­ne, co łączy więc Pie­ni­ny z Jurą, to wa­pien­ny cha­rak­ter ich skał. A skoro oba pasma gór­skie są tak różne, może to ozna­czać tylko jedno: one wie­dzą o swoim ist­nie­niu i nie chcą się mał­po­wać! Wąt­pię, czy gdyby się pla­gia­to­wa­ły, za­słu­gi­wa­ły­by na miano par­ków na­ro­do­wych...

Skały Oj­cow­skie­go Parku Na­ro­do­we­go, przy­szłe­go Ju­raj­skie­go Parku Na­ro­do­we­go i Do­li­nek Pod­kra­kow­skich ma­lu­ją się man­ga­nem, co do­da­je im po­wa­gi . Jest to jed­nak smut­na po­wa­ga. Wy­da­je się, że skały te nie mogą sobie do tej pory po­ra­dzić z pro­ble­mem STA­NIA SIĘ SKA­ŁA­MI.

Wa­pien­ne skał­ki Pie­nin- wręcz prze­ciw­nie. One chcą cie­szyć się ne­kro­ży­ciem! Ich eg­zy­sten­cję wy­peł­nia... dzia­łal­ność go­spo­dar­cza bę­dą­ca po­chod­ną ne­kro­ak­tyw­no­ści. Po­nie­waż są wyż­sze od skał ju­raj­skich, mają szer­sze ho­ry­zon­ty i widzą znacz­nie dalej.

Pod­sta­wą ich dzia­łal­no­ści go­spo­dar­czej jest żółte lub brą­zo­wo­żół­te za­bar­wie­nie oraz ta­fel­ko­wa­to łusz­czą­ca się „skóra". Słusz­nie do­my­śla­ją się, że takie tło po­lu­bią or­ga­ni­zmy im­por­to­wa­ne. Łatwo im więc przy­cho­dzi za­war­cie wza­jem­nie ko­rzyst­nych trans­ak­cji han­dlo­wych. Na obec­nym eta­pie ewo­lu­cji ich „oczy” zwró­co­ne są na Da­le­ki Wschód Rosji. Ro­śnie tam chry­zan­te­ma Za­wadz­kie­go i wła­śnie ona zo­sta­je z tego re­gio­nu spro­wa­dzo­na w Pie­ni­ny.

Lecz gdyby Pie­ni­ny ba­zo­wa­ły tylko na im­por­cie, ich go­spo­dar­ka szyb­ko po­pa­dła­by w sta­gna­cję. Dla­te­go jej pod­sta­wą jest dziś pro­duk­cja ro­dzi­ma. Po­nie­waż żółte skały są na­tu­ral­ny­mi pa­ne­la­mi sło­necz­ny­mi, na­da­ją się one ide­al­nie na sie­dzi­by or­ga­ni­zmów en­de­micz­nych- na przy­kład pszo­na­ka pie­niń­skie­go, sma­glicz­ki pa­gór­ko­wej i wielu in­nych. Od­dzia­ły­wa­nie tych na­tu­ral­nych pa­ne­li sięga bar­dzo głę­bo­ko do wnę­trza lasu, dla­te­go las, nie chcąc być gor­szy od skał, pro­du­ku­je uni­kal­ne runo. Na dużej prze­strze­ni tego lasu pod­sta­wą jego jest ko­złek ca­ło­list­ny w kom­bi­na­cji z żyw­cem ce­bul­ko­wym. Tego nie ma w żad­nym innym pol­skim lesie.

Fakt, że je­stem za­go­rza­łym fanem wa­pie­nia, nie za­śle­pia mnie i nie czyni obo­jęt­nym na pięk­no in­nych typów skał. Po­do­ba­ją mi się na przy­kład skały fli­szu kar­pac­kie­go. Zwie­dzi­łem dwa „sztan­da­ro­we” re­zer­wa­ty tego typu skał- Ska­mie­nia­łe Mia­sto w Cięż­ko­wi­cach oraz Bu­ko­wiec.

Sa­mot­ne fli­szo­we ostań­ce, za­si­la­ne ży­la­sty­mi ko­rze­nia­mi drzew, są dla tych re­zer­wa­tów cha­rak­te­ry­stycz­ne i dla­te­go z punk­tu wi­dze­nia bio­li­te­ra­tu­ry dość ki­czo­wa­te. Żywą bio­li­te­ra­tu­rą są do­pie­ro „pol­skie mesy”, czyli stoły, przy któ­rych spo­tkać się mogą uni­kal­ne ga­tun­ki. Tu mo­drza­czek spo­ty­ka się z tor­fow­cem na­stro­szo­nym. Łatwo mnie wy­obra­zić sobie, co czuje en­de­mit, spo­ty­ka­jąc się z dru­gim en­de­mi­tem w bla­sku fli­szo­wych fle­szy. To uczu­cie ulgi, że nie jest się je­dy­nym klej­no­tem na tym świe­cie i że nie­po­spo­li­tość nie jest obiek­tem za­zdro­ści, a tę­sk­no­ty za ide­ałem...

Bio­li­te­ra­tu­ra o nie­ty­po­wej te­ma­ty­ce.

Chyba wielu moich Czy­tel­ni­ków, pa­trząc na tytuł tego roz­dzia­łu, po­my­śli sobie o grusz­kach na wierz­bie lub o nie­bie­skich mig­da­łach.

Nie­ste­ty je­stem zmu­szo­ny wy­pro­wa­dzić ich z błędu.

Praw­da jest taka, że za­rów­no grusz­ki na wierz­bie jak i nie­bie­skie mig­da­ły to w przy­ro­dzie banał! W tym pierw­szym przy­pad­ku grusz­ki na wierz­bie two­rzą list­ni­ce. Są to drob­ne ro­śli­niar­ki, a we­dług nie­któ­rych zoo­lo­gów osy z ro­dzi­ny ga­la­sów­ko­wa­tych, które w ten spo­sób bu­du­ją domki dla swo­ich larw. W dru­gim przy­pad­ku zaś są to pia­skow­ce mo­drza­ki- nie­bie­skie grzy­by ja­dal­ne w kształ­cie mig­da­łów i fak­tycz­nie crème de la crème piasz­czy­stych lasów. Ale o tym za chwi­lę.

Zatem bio­li­te­ra­tu­ra o nie­ty­po­wej te­ma­ty­ce to po pro­stu znany z por­ta­lu extra­sto­ry. pl dział pod ty­tu­łem „Wszyst­kie inne”- tyle że w przy­rod­ni­czym wy­da­niu.

Oto dwa przy­kła­dy.

Wokół Pu­sty­ni Błę­dow­skiej koło Ol­ku­sza toczy się bo­ga­te życie bio­li­te­rac­kie. Ist­nie­ją tu licz­ne kluby, w któ­rych swe dzie­ła pre­zen­tu­ją za­rów­no ro­dzi­mi twór­cy jak i go­ście za­gra­nicz­ni, z któ­rych naj­waż­niej­szym jest wierz­ba kau­ka­ska. Nie­któ­re z nich są ki­czo­wa­te, inne re­pre­zen­tu­ją nie­zły po­ziom, a kilka jest tak wy­bit­nych, że już dziś two­rzą nie­prze­mi­ja­ją­cą bio­kla­sy­kę. Wszyst­ko to opi­sa­łem już w utwo­rze „ Na pu­styn­nym szla­ku” . Dla­te­go dziś opi­szę zu­peł­nie inny aspekt tej spra­wy. Te­ma­tem tego pod­roz­dzia­łu jest ME­CE­NAT spra­wo­wa­ny nad tym przed­się­wzię­ciem.

Jak za­go­spo­da­ro­wać pu­sty­nię, by stała się kwit­ną­cą oazą? Więk­szość or­ga­ni­zmów za­py­ta­ła­by: „ A po co? Prze­cież prę­dzej czy póź­niej słoń­ce je wy­pa­li albo po­chło­ną wę­dru­ją­ce wydmy..."

Ach, wy tchó­rze! Dla­cze­go nie chce­cie być ko­wa­la­mi swego losu? Czy nie do­cie­ra do wa­szych umy­słów to, że przy­ro­da wam po­mo­że, jeśli tylko wnie­sie­cie choć tro­chę wła­sne­go ka­pi­ta­łu?

Ale po co ja to mówię? Ja, po­dob­nie jak inni lu­dzie na tej pla­ne­cie, nie ro­zu­miem przy­ro­dy do końca. Na szczę­ście przy­ro­da ma do­brych psy­cho­lo­gów, któ­rym udaje się na­mó­wić opor­ne or­ga­ni­zmy do osie­dle­nia się na pu­sty­ni. Naj­waż­niej­szym z nich jest sosna.

Nie waham się stwier­dzić, że sosna jest tym dla pol­skiej przy­ro­dy, czym Matka Boska dla na­ro­du pol­skie­go. To ona jako du­cho­wy prze­wod­nik pol­skiej przy­ro­dy głosi wszyst­kim or­ga­ni­zmom żywym, że pu­sty­nie są tylko wy­two­ra­mi wy­obraź­ni i jako takie mogą być łatwo prze­ro­bio­ne na inne wy­two­ry wy­obraź­ni. To re­wo­lu­cyj­ne stwier­dze­nie po­ry­wa do dzia­ła­nia i spra­wia, że nawet naj­mniej­szy or­ga­nizm staje się cu­do­twór­cą. Nagle wszy­scy stają się mo­ca­rza­mi i w nie­sprzy­ja­ją­cych pol­skich wa­run­kach gle­bo­wych wszę­dzie two­rzą ogro­dy Se­mi­ra­mi­dy. A pia­sko­wiec mo­drzak tylko za­pi­su­je na pia­sku ko­lej­ne etapy two­rze­nia lep­sze­go świa­ta...

Sosna jest jed­nak strasz­li­wie zmę­czo­na po tak ty­ta­nicz­nej pracy. W prze­ci­wień­stwie do Matki Bo­skiej wciąż prze­cież jest fi­zycz­nym bytem! Ty­sią­ce jej hek­ta­rów pada więc ofia­rą choć­by opa­śli­ka so­snow­ca- sza­tań­skie­go owada o pięk­nym wy­glą­dzie. Na widok „su­che­go pio­ru­na” tru­chle­je ze stra­chu. Tylko jej ko­rze­nie za­wsze trzy­ma­ją się mocno...

Ob­szar Pol­ski jest pra­wie w ca­ło­ści ZA­KA­MU­FLO­WA­NĄ PU­STY­NIĄ. Gdyby nie sosna, nie da­ło­by się w niej żyć. Ale dla bio­li­te­ra­tu­ry zna­cze­nie ma nie rola sosny w eko­sys­te­mie, tylko to, czy po­szcze­gól­ne jej eg­zem­pla­rze po­sia­da­ją nie­ty­po­we ta­len­ty. Nam, lu­dziom, nie­zmier­nie trud­no je do­strzec w gę­stej pusz­czy. Jed­nak na So­ko­li­cy w Pie­niń­skim Parku Na­ro­do­wym sosna po­ko­nu­je lęk prze­strze­ni i za­wi­sa nad kil­ku­set­me­tro­wą prze­pa­ścią. Nie ma wąt­pli­wo­ści, że z tego po­wo­du jest bio­blo­ger­ką. Wy­sta­wia­jąc się na widok bio­pu­blicz­no­ści na kil­ka­dzie­siąt lat opi­su­je im takie prze­ży­cia, któ­rych po ludz­ku opi­sać się nie da i, co gor­sza, zmu­szo­na jest jesz­cze wy­słu­chi­wać kry­tycz­nych uwag tych, dla któ­rych może być pra- pra- pra­bab­ką...

Tak, tak- bio­li­te­ra­tu­ra po­sia­da rów­nież ciem­ną stro­nę mocy.

Czy­tel­nik za­py­ta, co mo­gło­by być bio­li­te­rac­kie­go w śpie­wie pta­ków ? Prze­cież tu nie po­trze­ba żad­ne­go ta­len­tu, a tylko sku­tecz­no­ści w za­lo­tach! Poza tym ptaki mają wro­dzo­ne „ma­try­ce gło­so­we” i dla­te­go każ­de­go ptaka można roz­po­znać po gło­sie.

Prze­czy­ta­łem wiele pu­bli­ka­cji na ten temat i gdy zdo­by­łem nieco do­świad­cze­nia, uda­wa­ło mi się już roz­po­znać po gło­sie, który ga­tu­nek ptaka za­miesz­ku­je dany ha­bi­tat. Ale po pew­nym cza­sie za­uwa­ży­łem pewne roz­bież­no­ści z wie­dzą teo­re­tycz­ną, które w miarę upły­wu czasu tylko się po­głę­bia­ły. Mno­ży­ły się py­ta­nia. W końcu do­sze­dłem do wnio­sku, że przy­ro­da sama za­pę­dzi­ła się w kozi róg i po­mie­sza­ła głosy w spo­sób nie­moż­li­wy do roz­szy­fro­wa­nia nawet dla niej samej...

A miała spój­ną i upo­rząd­ko­wa­ną kon­cep­cję. Chcia­ła po pro­stu wy­my­śleć dla pta­ków nie­dra­pież­nych wspól­ny spo­sób po­ro­zu­mie­wa­nia się. Bio­li­te­ra­tu­ra po­wsta­ła w tym przy­pad­ku dla­te­go, że kon­cep­cja ta po­nio­sła klę­skę! Dzi­siaj tak od­le­głe od sie­bie ga­tun­ki jak dzię­cioł czy kos do per­fek­cji opa­no­wa­ły pta­sie espe­ran­to[ dzię­cioł nawet nie ma wła­sne­go ję­zy­ka], na­to­miast kwi­czoł, który rów­nież jest ga­tun­kiem kosa i z kosem wła­ści­wym dzie­li nawet to samo drze­wo, za­wsze po­słu­gu­je się nie­zro­zu­mia­łą dla „nor­mal­ne­go” kosa „strzy­gą­cą” chińsz­czy­zną.

Ptaki, jako isto­ty in­te­li­gent­ne i chcą­ce uczest­ni­czyć w prze­mia­nie świa­ta wie­dzą, że coś tu nie gra. Naj­le­piej by­ło­by, we­dług nich, łą­czyć in­dy­wi­du­al­ną ko­mu­ni­ka­cję we­wnątrz wła­snych ga­tun­ków z per­fek­cyj­ną ko­mu­ni­ka­cją mię­dzy­ga­tun­ko­wą. Ale nawet z bio­li­te­rac­kie­go punk­tu wi­dze­nia jest to bar­dzo trud­ne.

Jako isto­ty ro­zum­ne ptaki wró­blo­wa­te mają po­czu­cie więzi, jaka po­win­na je łą­czyć. Te, któ­rym misja jed­no­cze­nia wy­cho­dzi naj­le­piej dzię­ki in­dy­wi­du­al­nym ta­len­tom, nie mogą się oprzeć po­ku­sie „wy­krzy­cze­nia” na cały świat wła­sne­go suk­ce­su. Szpa­ki, po­pa­da­jąc w stan eu­fo­rii, stają na naj­bar­dziej eks­po­no­wa­nej ga­łę­zi drze­wa i ma­cha­jąc skrzy­dła­mi gło­śno śpie­wa­ją. Oczy­wi­ście jest to pta­sia wer­sja wy­stę­pu na sce­nie przed sze­ro­ką pu­blicz­no­ścią.

Na prze­ciw­nym bie­gu­nie pla­su­je się po­krzew­ka pieg­ża. Ona też chcia­ła­by umieć po­ro­zu­mie­wać się z in­ny­mi pta­ka­mi, ale jej to kom­plet­nie nie wy­cho­dzi. Nawet umie­jęt­ność ko­mu­ni­ko­wa­nia się z przed­sta­wi­cie­la­mi wła­sne­go ga­tun­ku za­wdzię­cza ogrom­nej dozie szczę­ścia! Bo co by się stało, gdyby aku­rat w po­bli­żu sej­mi­ko­wa­ły bo­cia­ny? Po­dej­rze­wam, że uzna­ły­by one, że ktoś po pro­stu wy­śmie­wa się z ich kle­ko­tu! Gdyby zna­la­zły „wi­no­waj­czy­nię”, ta z pew­no­ścią po­pa­dła­by w ta­ra­pa­ty...

Dla­te­go wła­śnie po­krzew­ka pieg­ża wsty­dzi się samej sie­bie. Za­szy­wa się więc w naj­więk­szym gąsz­czu, skąd od czasu do czasu sły­chać jej „po­żal­się­bo­że­kle­kot”.

Jed­nak­że sub­tel­no­ści śpie­wu pta­ków i po­dwój­na rola sosny to tylko jedne z wielu nie­ty­po­wych te­ma­tów bio­li­te­rac­kich, które, jak po­dej­rze­wam, mogą sta­no­wić nawet po­ło­wę całej bio­li­te­ra­tu­ry. Warto w tym miej­scu wspo­mnieć na przy­kład o brzo­zie ni­skiej, któ­rej nie po­do­ba się na­tu­ral­ny rytm pór roku i chce go za wszel­ką cenę od­wró­cić. Na wio­snę osten­ta­cyj­nie nosi więc szatę z czer­wo­nych, a nie zie­lo­nych liści. Wspo­mnę tu także o pod­grzyb­kach- ko­man­do­sach, które od­waż­nie wcho­dzą po­mię­dzy owoc­ni­ki mu­cho­mo­ra sro­mot­ni­ko­we­go.


Za­gro­żo­na przy­szłość bio­li­te­ra­tu­ry?

Przy­ro­da bez bio­li­te­ra­tu­ry, tak jak czło­wiek bez li­te­ra­tu­ry, może się obejść . W końcu jest ona tylko do­dat­kiem do bio­róż­no­rod­no­ści, która bez bio­li­te­ra­tu­ry nie jest za­gro­żo­na. W tym roz­dzia­le spró­bu­ję od­po­wie­dzieć na py­ta­nie, jak bez niej wy­glą­da przy­ro­da.

Sosna, o któ­rej tyle na­pi­sa­łem w po­przed­nim roz­dzia­le, ma skłon­no­ści au­to­ry­tar­ne. Trud­no się temu dzi­wić, bio­rąc pod uwagę fakt, że po­tra­fi jako je­dy­na two­rzyć coś z ni­cze­go. Nie­ste­ty, au­to­ry­ta­ryzm za­bi­ja z cza­sem in­dy­wi­du­al­ność, dla­te­go jakże czę­sto sosny two­rzą mo­no­kul­tu­ry, w któ­rych do­bie­ra­ją sobie współ­pra­cow­ni­ków we­dług z góry na­rzu­co­nych sche­ma­tów.

Naj­gor­szą ich cechą jest za­ro­zu­mia­łość. Gdy już okrzep­ną na post­pu­sty­ni, ani przez chwi­lę nie po­zwa­la­ją ni­ko­mu za­po­mnieć, czego do­ko­na­ły. Ce­lo­wo zo­sta­wia­ją więc piasz­czy­ste, pu­styn­ne pod­ło­że pod sobą. Ale przy­ro­da, sta­ran­nie ważąc na szali wszyst­kie za i prze­ciw, po­dzie­la po­glą­dy sosen, do­ko­nu­jąc tylko drob­nych ko­rekt na wy­pa­dek gdyby kie­dyś jed­nak za­czę­ła do­skwie­rać im sa­mot­ność. Ową „ko­sme­tycz­ną ko­rek­tą” kra­jo­bra­zu jest za­wsze szczo­drze­niec żar­no­wiec- krzew ra­do­sny, sło­necz­ny i... mo­tyl­ko­wy. Jego „mo­tyl­ko­wość” na dłu­gie lata wzmac­nia an­ty­bio­li­te­rac­kość kra­jo­bra­zu- wią­żąc w swych ko­rze­niach ży­zno­daj­ne bak­te­rie bro­daw­ko­wa­te spra­wia, że sosna w mo­no­kul­tu­rze czuje się wspa­nia­le...

Ale nie tylko sosny winne są po­ten­cjal­ne­mu upad­ko­wi lub prz­yn­ajmniej sta­gna­cji bio­li­te­ra­tu­ry. Na ży­znych ob­sza­rach Pol­ski, szcze­gól­nie w gó­rach, wiel­ki­mi ha­mul­co­wy­mi kre­atyw­no­ści przy­ro­dy są je­ży­ny. W po­cząt­ko­wej fazie ich roz­wo­ju peł­nią bar­dzo po­ży­tecz­ną rolę pa­ra­so­la ochron­ne­go dla ini­cja­tyw bio­li­te­rac­kich. Ale gdy już okrzep­ną, roz­krze­wią się i roz­ro­sną, wszel­kie or­ga­ni­zmy żywe duszą się w ich uści­sku i emi­gru­ją. Szcze­gól­nie „za­słu­żo­na” pod wzglę­dem du­sze­nia bio­li­te­rac­kich ini­cja­tyw jest Rubus hir­su­tum- praw­dzi­wy „bicz boży" gór­skich lasów. Ta ko­sma­ta je­ży­na za­ra­sta dzie­siąt­ki hek­ta­rów i ka­ta­stro­fal­nie zu­ba­ża je. Jest przy tym mści­wa i okrut­na- do tego stop­nia, że nawet inne ga­tun­ki jeżyn pa­nicz­nie przed nią ucie­ka­ją. Sama po­zba­wio­na ja­kich­kol­wiek ta­len­tów- ani ładna, ani smacz­na- sku­tecz­nie od­bie­ra innym or­ga­ni­zmom ducha walki, wy­gry­wa­jąc z nimi do­sko­na­łym uzbro­je­niem. Ja też się jej boję, ale cóż- muszę utrzy­my­wać z nią kon­tak­ty choć­by po to, by wie­dzieć, jak ją zneu­tra­li­zo­wać pod­czas grzy­bo­brań...

Że­la­zna za­sa­da bio­li­te­ra­tu­ry mówi, że jeśli pięk­na jest w nad­mia­rze, prze­sta­je ono być pięk­nem. O tej za­sa­dzie naj­wy­raź­niej za­po­mi­na mu­cho­mor czer­wo­ny. Gdyby on rósł rzad­ko i po­je­dyn­czo, z pew­no­ścią wzbu­dzał­by za­chwyt. Ale re­zul­ta­tem tego, że on bar­dzo chce się po­ka­zać, jest prze­rost formy nad tre­ścią. Wy­cho­dzi z tego ty­po­wa „opera my­dla­na”- prze­sło­dzo­na mi­łość do brzóz, które w do­dat­ku tyją od nad­mia­ru cukru do­star­cza­ne­go im przez mu­cho­mo­ry i nie są w sta­nie wy­wią­zy­wać się z „psie­go” obo­wiąz­ku pro­du­ko­wa­nia koź­la­ków.

Ale ja po la­tach do­świad­czeń tro­chę już przy­ro­dę ro­zu­miem. Po pew­nym cza­sie na­stę­pu­je po pro­stu prze­syt i znu­dze­nie li­te­ra­tu­rą i w tej dzie­dzi­nie nic mnie od przy­ro­dy nie różni. Może się więc kie­dyś stać tak, że przy­ro­da, po­zo­sta­jąc pięk­na i róż­no­rod­na, sta­nie się PRZE­WI­DY­WAL­NA w swym pięk­nie.

Na razie tak się jesz­cze nie dzie­je. Za­wdzię­cza­my to mię­dzy in­ny­mi tak znie­na­wi­dzo­nym przez eko­lo­gów ga­tun­kom ob­ce­go po­cho­dze­nia. Ucie­kł­szy od BIO­PRZE­WI­DY­WAL­NO­ŚCI we wła­snych kra­jach wno­szą do pol­skich eko­sys­te­mów głód eks­pe­ry­men­to­wa­nia i ducha nie­po­ko­ju.

Naj­bar­dziej nie­spo­koj­nym du­chem jest na­włoć ka­na­dyj­ska. Będąc pod nie­od­par­tym uro­kiem naj­pięk­niej­sze­go pol­skie­go pta­ka- ba­żan­ta- po­sta­na­wia udzie­lić mu „azylu po­li­tycz­ne­go”. To re­wo­lu­cja prze­my­sło­wa spra­wi­ła, że dla ba­żan­ta i ku­ro­pa­twy na­włoć stała się ostat­nią na­dzie­ją na prze­trwa­nie. W jej gąsz­czu ba­żan­ty mogą sobie bez­piecz­nie „czy­ry­kać” przez cały rok.

Nie­któ­re ro­dzi­me ro­śli­ny, na przy­kład sa­dziec ko­no­pia­sty, wi­dząc, jak zna­ko­mi­te przy­no­si to re­zul­ta­ty, za­wie­ra­ją „sta­lo­wy pakt" z na­wło­cią. Bio­rąc na świad­ków wła­śnie ba­żan­ty przy­rze­ka­ją, że będą jej po­ma­gać przy każ­dej moż­li­wej oka­zji. Dia­beł jed­nak tkwi w okre­śle­niu „PRZY KAŻ­DEJ MOŻ­LI­WEJ OKA­ZJI”. W bio­dy­plo­ma­cji ozna­cza ono nic in­ne­go jak kryp­to­le­ni­stwo i wy­god­nic­two. Na­włoć ka­na­dyj­ska do­brze wie, że sa­dziec w zimie nie do­trzy­ma przy­się­gi. Wo­la­ła­by ona więc wejść w azy­lo­wą ko­ali­cję z trzci­ną, gdyż trawa ta wy­trzy­mu­je zi­mo­we cier­pie­nia. Nie­ste­ty- trawę tą trud­no wy­cią­gnąć z wody...

Zna­cze­nie bio­li­te­ra­tu­ry w moim życiu.

Bio­li­te­ra­tu­ra miała na moje życie wpływ tak wiel­ki, że obec­nie dzie­lę moje życie na dwa eta­py- przed po­zna­niem bio­li­te­ra­tu­ry i po jej po­zna­niu. W pierw­szym eta­pie byłem za­kom­plek­sio­nym, bo­jaź­li­wym czło­wie­kiem prze­ko­na­nym, że nie na­da­ję się do ni­cze­go-je­stem nie­peł­no­spraw­ny nie­mal od uro­dze­nia.

Pierw­szym wy­ło­mem w tym wi­ze­run­ku, choć jesz­cze nie de­cy­du­ją­cym, było moje pierw­sze grzy­bo­bra­nie w wieku czter­na­stu lat. Póź­niej cał­ko­wi­cie po­chło­nę­ła mnie szko­ła i nie mia­łem czasu wgłę­biać się w leśną te­ma­ty­kę. Do­pie­ro gdy szko­łę ukoń­czy­łem, za­czą­łem szu­kać za­ję­cia, które by­ło­by od­po­wied­nie dla mojej nie­peł­no­spraw­no­ści. I tu dzię­ku­ję za pomoc w wy­bo­rze wła­ści­we­go kie­run­ku Lasom Za­bie­rzow­skim, na­zwa­nym potem prze­ze mnie Pusz­czą Skał Kmity. Las ten wraz z sie­cią swo­ich la­bi­ryn­tów i za­ka­mar­ków wcią­gnął mnie bez resz­ty.

Od tego czasu mi­nę­ło 25 lat- do­kład­nie po­ło­wa mo­je­go życia. Dziś mam już na swoim kon­cie pięć par­ków na­ro­do­wych, mnó­stwo re­zer­wa­tów przy­ro­dy, ty­sią­ce, jeśli nie dzie­siąt­ki ty­się­cy grzy­bo­brań, pod­sta­wy me­te­oro­lo­gii, a nawet, co by­naj­mniej nie jest naj­mniej ważne, ob­sza­ry sil­nie zmie­nio­ne przez dzia­łal­ność czło­wie­ka. Droga do po­zna­nia za­awan­so­wa­nej bio­li­te­ra­tu­ry wio­dła oczy­wi­ście za­wsze po­przez po­zna­wa­nie pięk­na „pro­stej” przy­ro­dy.

Dziś, po la­tach do­świad­czeń z bio­li­te­ra­tu­rą, zwe­ry­fi­ko­wa­łem także wiele wy­da­wa­ło­by się nie do ru­sze­nia do­gma­tów. Nie je­stem już tak ka­te­go­rycz­nym wy­znaw­cą teo­rii ewo­lu­cji jak kie­dyś. Zbyt dużo ist­nie­je w przy­ro­dzie po­kła­dów em­pa­tii, zbyt wiele szans mają słab­si, aby to mógł być przy­pa­dek. Zbyt wiele cier­pie­nia nie idzie też na marne. Od­no­szę nawet wra­że­nie, że teo­ria ewo­lu­cji zo­sta­ła wy­my­ślo­na po to, by choć po czę­ści spró­bo­wać uspra­wie­dli­wić nasze nie­go­dzi­wo­ści...

Jed­nak moim zda­niem wcale to nie ozna­cza, by przy­ro­da miała dy­le­ma­ty mo­ral­ne. Dy­le­ma­ty mo­ral­ne są tylko PA­TO­LO­GIĄ PRZY­RO­DY! Pa­ra­fra­zu­jąc Ein­ste­ina można po­wie­dzieć, że dobro i zło są względ­ne. Stwier­dze­nie to nie­sie za sobą bar­dzo ważne kon­se­kwen­cje. Liczy się tylko NA­TU­RAL­NOŚĆ, stąd druga nazwa przy­ro­dy- na­tu­ra.
Na­tu­ral­ność jest pro­ce­sem bio­hi­sto­rycz­nym, a nie sta­no­wio­nym pra­wem, stąd na­czel­na za­sa­da przy­ro­dy- żad­nej ar­bi­tral­no­ści! Wy­ni­ka to stąd, że żaden ga­tu­nek nie może ist­nieć bez dru­gie­go, co jed­nak nie do­ty­czy, nie­ste­ty, ludzi. Każdy ga­tu­nek, żyjąc w ze­spo­le z in­ny­mi ga­tun­ka­mi, za­cho­wu­je jed­nak za­wsze wła­sną toż­sa­mość i wnosi do wspól­no­ty swój wła­sny styl życia. Gdyby jakiś ga­tu­nek chciał na­rzu­cić coś dru­gie­mu, jego los byłby prze­są­dzo­ny- w naj­lep­szym razie byłby ska­za­ny na sa­mot­ność i upodob­nił­by się do czło­wie­ka.

Każdy bez­stron­ny ob­ser­wa­tor, na przy­kład tu­ry­sta, bez trudu od­róż­ni praw­dzi­wą przy­ro­dę od jej pod­rób­ki. W par­kach na­ro­do­wych za­sa­da braku ogól­nych norm etycz­nych zo­sta­ła zre­ali­zo­wa­na w stu pro­cen­tach. Tam też roz­wi­nę­ła się naj­bar­dziej za­awan­so­wa­na bio­li­te­ra­tu­ra, za­wo­alo­wa­na w mię­dzy­ga­tun­ko­wych ze­spo­łach i pod­par­ta pięk­nem kra­jo­bra­zu. Mi­łość, śmierć i prze­mi­ja­nie ze­spa­la­ją się tutaj w nie­na­zwa­ne jedno.
Na­to­miast z pod­rób­ką przy­ro­dy mamy do czy­nie­nia na ob­sza­rach zur­ba­ni­zo­wa­nych oraz tam, gdzie jakiś ga­tu­nek na­rzu­ca innym swoją wolę i pró­bu­je wpro­wa­dzić prawo. W La­sach Kra­sow­sko – Ja­nu­szo­wiec­kich na pół­noc­ny wschód od No­we­go Sącza jest takie miej­sce, gdzie sosny po­sta­no­wi­ły nie­po­dziel­nie rzą­dzić i upodob­nić się do sie­bie pod wzglę­dem gru­bo­ści pni. Aż przy­kro pa­trzeć na ten ka­wa­łek lasu! Mimo iż grzy­by mają tu cie­plar­nia­ne wa­run­ki ze wzglę­du na brak kon­ku­ren­cji ro­ślin runa, omi­ja­ją to miej­sce z po­gar­dą. Byłem tam tyle razy, a nigdy nie zna­la­złem ani jed­ne­go! Gdyby nie ży­zność gleby, już dawno zo­sta­ły­by z tu­tej­szych sosen puste ki­ku­ty...

Na prze­ciw­le­głym bie­gu­nie znaj­du­ją się to­le­ran­cyj­ne jodły[ nie dla świer­ków]. To­le­ran­cję za­czy­na­ją od SA­MYCH SIE­BIE. W zwar­tych pusz­czach jo­dło­wych „każdy sobie rzep­kę skro­bie”- tuż przy jo­dło­wych ma­tu­za­le­mach ro­śnie sobie jo­dło­wa mło­dzież. I to wła­śnie w jo­dło­wych eko­sys­te­mach bio­li­te­ra­tu­ra prze­ży­wa burz­li­wy roz­wój.

Na ob­sza­rze puszcz jo­dło­wych wy­stę­pu­je naj­cie­kaw­sze runo leśne, które nie­rzad­ko pisze mi­kro­bio­li­te­ra­tu­rę. Drob­ne mchy po­tra­fią tu nawet „ucy­wi­li­zo­wać" je­ży­nę gru­czo­ło­wa­tą i zmu­sić ją do pro­duk­cji grzy­bów rzad­kich- oczy­wi­ście zgod­nie z wła­sny­mi wska­zów­ka­mi. Jest to wspa­nia­ła bio­po­ezja na temat "mały może wię­cej". Zwra­cam przy tym uwagę na ogrom­ne po­do­bień­stwo tego dzia­łu bio­po­ezji do kla­sycz­nej po­ezji! Wia­do­mo prze­cież, że wielu po­cząt­ku­ją­cych po­etów na­ra­ża się na ostrą kry­ty­kę spe­cja­li­stów wła­śnie z po­wo­du tego, że w swo­ich prób­kach zbyt czę­sto uży­wa­ją słowa „wiel­ki”...

W mię­dzy­ga­tun­ko­wych ze­spo­łach nie może oczy­wi­ście za­brak­nąć zwie­rząt. Za­wsze uczo­no mnie, że two­rzą one skom­pli­ko­wa­ne łań­cu­chy po­kar­mo­we, w któ­rych każdy zjada każ­de­go, aby móc prze­żyć. Jest jasne, że każdy musi coś zjeść. Ale pa­trze­nie na przy­ro­dę wy­łącz­nie pod kątem za­leż­no­ści po­kar­mo­wych jest do­kład­nie tym samym, co próba na­ucze­nia się gry w sza­chy po­przez pa­mię­cio­we opa­no­wa­nie wa­rian­tów de­biu­to­wych. Takie po­dej­ście ośmie­sza­ło­by za­rów­no sza­chi­stę jak i pa­sjo­na­ta przy­ro­dy.

Dra­pież­cę z ofia­rą łączy WZA­JEM­NY SZA­CU­NEK. Ła­si­ca, która po­lu­je na gry­zo­nie, za­wsze pró­bu­je zna­leźć uspra­wie­dli­wie­nie dla swego po­stę­po­wa­nia. Za­miast więc od razu bru­tal­nie roz­ko­py­wać mysie nory, za­czy­na po­lo­wa­nie od prze­pięk­ne­go tańca. U zwie­rzę­cia o tak wy­so­kiej in­te­li­gen­cji na pewno nie jest to za­cho­wa­nie wro­dzo­ne! Żeby osią­gnąć taką gra­cję ru­chów, po­trze­ba tre­nin­gu. To tym bar­dziej godne pod­kre­śle­nia, że mysz jest w sto­sun­ku do ła­si­cy bar­dzo upo­śle­dzo­na umy­sło­wo.

W przy­pad­ku zwie­rząt o wy­so­kiej in­te­li­gen­cji mamy do czy­nie­nia wręcz z ustaw­ka­mi. Dwaj śmier­tel­ni wro­go­wie- wie­wiór­ka i kuna- robią wszyst­ko, by po­lo­wa­nie wy­glą­da­ło nie­win­nie, na przy­kład jak dzie­cię­ca za­ba­wa w berka. Naj­bar­dziej ob­ry­wa się przy tym nie samym za­in­te­re­so­wa­nym, lecz drze­wu, na któ­rym ma miej­sce śmier­tel­ny po­je­dy­nek!

Oczy­wi­ście nie wszyst­kie dra­pież­ni­ki cha­rak­te­ry­zu­je wy­so­ka kul­tu­ra oso­bi­sta. Ale wszyst­kie są cie­ka­we świa­ta. Dla­te­go bio­li­te­ra­tu­ra o te­ma­ty­ce my­śliw­skiej nie po­zo­sta­wia ich bez re­flek­sji.

I to by było na tyle. Teraz nie po­zo­sta­je mi nic in­ne­go, jak od­wo­ła­nie się do ludz­kiej wraż­li­wo­ści. Może ktoś z moich Czy­tel­ni­ków rów­nież spo­tkał się z bio­li­te­ra­tu­rą? Jeśli tak, niech po­dzie­li się ze mną swo­imi od­kry­cia­mi.

Ja­ro­sław Roman

Ukoń­czo­no: 31 paź­dzier­ni­ka 2015 r